Psalm 16

Jan Paweł II

Psalm 16 — Bóg najwyższym dobrem

Audiencja generalna, 28 lipca 2004

1. Będziemy rozważać Psalm o głębokiej treści duchowej, którego wysłuchaliśmy i którego słowami modliliśmy się. Pomimo trudności, jakie przedstawia tekst, zwłaszcza pierwsze wiersze oryginału hebrajskiego, Psalm 16 [15] jest przejrzystą pieśnią o charakterze mistycznym, co sugeruje już występujące na początku wyznanie wiary: «Tyś jest Panem moim, poza Tobą nie ma dla mnie dobra» (w. 2). Tak więc Bóg postrzegany jest jako jedyne dobro, i dlatego modlący się człowiek postanawia włączyć się we wspólnotę tych wszystkich, którzy pozostają wierni Panu: «Wzbudził On we mnie miłość przedziwną do świętych, którzy mieszkają na Jego ziemi» (w. 3). Dlatego też Psalmista odrzuca radykalnie pokusę bałwochwalstwa i związane z nim krwawe obrzędy oraz bluźniercze wezwania (por. w. 4).

Jest to jasna i zdecydowana postawa, która wydaje się odzwierciedlać wybór, o jakim mowa w Psalmie 73 [72], również będącym pieśnią ufności pokładanej w Bogu, osiągniętej dzięki zdecydowanemu i dokonanemu pośród cierpienia wyborowi moralnemu: «Kogo prócz Ciebie mam w niebie? Gdy jestem z Tobą, ziemia mnie nie cieszy. (...) Dla mnie zaś jest szczęściem przebywać blisko Boga, w Panu wybrałem sobie ucieczkę» (Ps 73 [72], 25. 28).

2. Nasz Psalm rozwija dwa tematy, które przedstawione są za pomocą trzech symboli. Przede wszystkim symbolu «dziedzictwa». Pojęcie to występuje w wierszach 5-6: mowa jest w istocie o «dziedzictwie, kielichu, losie». Tymi słowami posłużono się przy opisie daru ziemi obiecanej dla ludu Izraela. Otóż, jak wiemy, jedynym rodem, który nie otrzymał kawałka ziemi, był ród lewitów, ponieważ sam Pan stanowił ich dziedzictwo. Psalmista właśnie stwierdza: «Pan moim dziedzictwem (...). Jak miłe jest dla mnie dziedzictwo moje!» (Ps 16 [15], 5. 6). Sprawia więc wrażenie, że jest kapłanem głoszącym radość z całkowitego oddania na służbę Bogu.

Św. Augustyn komentuje: «Psalmista nie mówi: O Boże, daj mi dziedzictwo! Cóż mi dasz jako dziedzictwo? Mówi natomiast: Wszystko, co możesz dać mi prócz Ciebie, jest znikome. Ty sam bądź moim dziedzictwem. Ty jesteś Tym, którego kocham. (...) Oczekiwać Boga od Boga, być napełnionym Bogiem przez Boga. On ci wystarczy, poza Nim nic ci nie może wystarczyć» (Sermo 334, 3: PL 38, 1469).

3. Drugi temat to doskonała i stała komunia z Panem. Psalmista wyraża niezłomną nadzieję, że został ustrzeżony od śmierci, by mógł żyć w głębokiej zażyłości z Bogiem, jaka nie jest możliwa po śmierci (por. Ps 6, 6; 88 [87], 6). Jednakże słowa, jakimi się posługuje, nie określają granic tego ustrzeżenia; można je wręcz odczytywać jako wyraz zwycięstwa nad śmiercią, które zapewnia bliskość z Bogiem na wieki.

Modlący się posługuje się dwoma symbolami. Wspomina przede wszystkim o ciele: egzegeci mówią nam, że w oryginale hebrajskim (por. Ps 16 [15], 7-10) mowa jest o «nerkach», będących symbolem namiętności i najgłębiej skrywanych uczuć, i o «prawicy», znaku siły; o «sercu», siedzibie sumienia; a nawet o «wątrobie», wyrażającej emocje, o «ciele», wskazującym na kruchość egzystencji człowieka, i wreszcie o «tchnieniu życia».

Mamy zatem do czynienia z obrazem «całej istoty» osoby, która nie jest pogrążona i unicestwiona w rozkładzie grobu (por. w. 10), lecz zachowana w pełnym i szczęśliwym życiu z Bogiem.

4. A oto drugi symbol występujący w Psalmie 16 [15] — symbol «drogi»: «Ty ścieżkę życia mi ukażesz» (w. 11). Jest to droga, która prowadzi do «pełni radości» przy Bogu, do «wiecznego szczęścia po prawicy» Pańskiej. Powyższe słowa doskonale pasują do interpretacji, która rozszerza perspektywę na nadzieję zjednoczenia z Bogiem po przekroczeniu progu śmierci, w życiu wiecznym.

Wobec tego łatwo zrozumieć, że Nowy Testament przejął ten Psalm, odnosząc go do zmartwychwstania Chrystusa. Św. Piotr w swojej mowie w dniu Pięćdziesiątnicy przytacza właśnie drugą część tego hymnu, wyraźnie nadając mu charakter paschalny i chrystologiczny: «Bóg wskrzesił Jezusa Nazarejczyka, zerwawszy więzy śmierci, gdyż niemożliwe było, aby ona panowała nad Nim» (por. Dz 2, 24).

Św. Paweł nawiązuje do Psalmu 16 [15], głosząc Paschę Chrystusa w swoim przemówieniu w synagodze w Antiochii Pizydyjskiej. Również i my głosimy: «Nie dozwolisz, aby Twój Święty uległ rozkładowi. Dawid jednak, zasłużywszy się swemu pokoleniu, zasnął z woli Bożej i został przyłączony do swoich przodków, i uległ rozkładowi. Lecz nie uległ rozkładowi Ten — czyli Jezus Chrystus — którego Bóg wskrzesił» (Dz 13, 35-37).

Streszczenie katechezy w języku polskim, odczytane podczas audiencji generalnej:

Rozważany Psalm 16 [15] ma szczególne znaczenie duchowe. Autor natchniony, posługując się symbolem dziedzictwa, głosi, że Bóg jest jego przyszłością: «Pan częścią dziedzictwa i kielicha mego» (por. Ps 16 [15], 5). Człowiek myśląc o dziedziczeniu jest skłonny skupić się raczej na dobrach ziemskich. Tymczasem w znaczeniu duchowym, jak zauważa Psalmista, to Bóg jest ostatecznym dziedzictwem człowieka wierzącego. Być blisko Boga na zawsze, oto prawdziwe dziedzictwo.

Następnie Psalmista podejmuje wątek ustawicznej i doskonałej komunii człowieka z Bogiem. Przedstawia to w oparciu o dwa inne symbole. Nawiązując do symboliki ludzkiego ciała, jego fizycznej jedności, harmonii, uczuciowości i zarazem kruchości, podkreśla, że pełnię życia i radość człowiek może naprawdę zachować tylko poprzez trwałą komunię z Bogiem. W symbolu «drogi» natomiast jeszcze mocniej akcentuje perspektywę nadziei i jedności z Panem także po śmierci: «Ukażesz mi ścieżkę życia, pełnię radości u Ciebie» (w. 11).

Ta ważna tematyka Psalmu sprawiła, że w Nowym Testamencie znalazł on swoje odniesienie do tajemnicy zmartwychwstania Chrystusa.

(Słowo Jana Pawła II do Polaków zamieściliśmy w «Kronice», n. 10/2004, s. 63.)